Статистика көрсеткендей, Қазақстандағы некелердің үштен бірі ажырасумен аяқталады екен. Көптеген жанұялық қосақтар арызды беріп болғаннан кейін мүлікті бөлу рәсімімен, соқтығысады. Дау-жанжалдың басты себебі жылжымайтын мүлік болып табылады. Ажырасу барысында көп нәрсені нақты жоғалтпау үшін 5 ерекшелікті қарастырамыз.
«Неке (жұбайлық) және де жанұя туралы» Қазақстан Республикасының Кодексінде (7 тарау, 35 бап) айтылғандай, некеге тұрамын дегенше мүлікке иелік еткен жұбайлардың біреуіне тиесілі жылжымайтын мүлік соның меншік иесі болып табылады екен. Басқаша айтқанда, үйленемін дегенше де немесе тұрмысқа шығамын дегенше, сізде не болса, қалған басқа жанұя мүшелері тіркелімнен өткен жағдайда да сіздікі болып қала береді. Ал, арнайы некеде болғандағы заттар барлығы екеуіне де тең бөлінеді.
Артық ашу сезімін тастаңыздар
«Бракоразвод.kz» жобасының негізін салушы Ренат Кадыровтың нақты айтуынша, кейбіреулер тұрмыстық ұсақ-түйек заттардың барлығын қосқанда, бүкіл мүлікті бөлгенді тым қалайды. Юристің дәл пікірінше, мұнда сараңдық ғана емес, бір-бірінен кек алу мәселесі ерекше зор рөл атқарады. Мұндай жағдайларда бұрынғылардың барлығын да түгелдей ұмытып, келешек керемет, өмір сүруді ойластыру керек екендігіне мамандар кеңес береді.
Оны болашақта «тесіліп қалған легенде» қалдырамын деп үркітіп, өжеттеніп, бұрынғы әйелге немесе күйеуге психологиялық қысым жасаудың қажеті аз. Бұлай істеуге де болмайды, әсіресе, сіз қандай құқыққа ие екеніңізді, өзіңіздің екінші жартыңызға заң бойынша неге міндетті екеніңізді түсінсеңіз. Сабырлылық таныту, өйткені, мүлікті бөлу бойынша сот процесі ұзаққа созылады, тіпті араға бірнеше айлар да салынады. Бұл дәлелдемелерді жинауға, сот сараптамасының өткізілуіне, сот шешіміне наразылық білдірілуіне байланысты.
Мүлікті бөлу ерікті түрде жүзеге асырылуы мүмкін, жұбайлардың өзара келісімдері бойынша ол тез өтеді. Егер де бұрынғы жұбайлар бірігіп, тіл табысып, бір шешімге келмеген кезде олардың біреуі немесе екеуі де сотқа міндетті түрде бір мезгілде жүгінеді.
Бірлесе тапқан мүлікті ғана бөліңіздер
Егер де пәтер некеге тұру уақытында жұбайлардың біріне сыйға тартылса немесе оған мұралық бойынша ол өтсе, үй бөлінбейтінін бірден атап өткіміз келеді. Егер неке шартында басқа көзделмесе.
Мәселен, ата-аналар пәтерді той үстінде сыйлық ретінде беруді қалайды. Егер де, айталық, некенің тіркелімі 15-і күніне белгіленеді, ал, шаршы метрлер бес күн бұрын иелікке өтсе, онда ол ешқашан бірлескен мүлік болып саналмайды. Ажырасқан жағдайда мұндай пәтер егер де ортақ қаражатқа сатып алынса да, бөлініске жатпайды, оның қожайыны сатып алу-сату келісімшарты атына жазылған жұбай болып саналады.
Алайда, жұбайлардың бірінің мүлкі егер де оның бағасын аспандатып тым көкке көтеретіндей пәтерге бірлескен тұрудың уақытында ауызды толтырып айтарлықтай сапалы жақсарту жүргізілсе, ол ортақ меншік болып танылуы ықтимал. Осындай жақсартуға қайта жабдықтау, қайта жоспарлау, қайта жобалау және де кереметтей жөндеулер де жатады. Мысалы, жеке үйге тағы бір қабат қосылса, гараж тұрғызса және тағы басқалар.
Ағымдағы жөндеу бұл аталған баптың шарттарына ешқашан да жатпайды. Сонымен қатар пластиктік терезені де ауыстыру пәтерді ортақ меншік деп тануға түк те негіз бола алмайды. Мүліктің құнының аспандап та көтерілуіне байланысты сотта даулы пәтерге бірлескен жанұялық бюджеттен қаражаттың, ақшаның шындап, нақ бөлінгенін дәлелдеу керек болады.
Балалардың қалауын ескеріңіздер
Ата-анасы некеде тұрғанда алынған пәтерді олардың арасында бөлу кезінде егер де кәмелетке толған бала сатып алу-сату келісімшартына кіргізілген болса, оның мұндай жағдайда өзінің үлесіне талаптануға құқы бар. Егер де жылжымайтын мүлік баланың атына жазылса, онда ата-анасы ажырасқанда бұл мүлік бөліске жатпайды және ол балада қалады.
Жұбайлардың бірі, мәселен, анасының осынау пәтерде кәмелетке толмаған балалармен бірге тұруға да құқы бар. Бірақ, ол екінші жұбайдың келісімінсіз мүлікке билік жүргізе алмайды болмаса кейбір жағдайда — баланың мүддесін қорғаушы болып танылған қорған және қамқоршы органы.
Сонымен қатар бала жекешелендіруге қатысқанда, жылжымайтын мүліктің бір бөлігінің қожайыны болып табылады. Ажырасу кезінде тиісті органдар меншіктік (үлестік) құқықты кәмелетке толмаған балалардың атына жазуды ата-анаға міндеттейді. Егер, әрине, жекешелендіру кезінде балалар жанұяда болса.
Ипотека да бөлінеді
Егер де пәтер кепілдікте тұрса (ипотека), ал, жұбайлар некені бұзу туралы нақты шешім қабылдаса, банктік қарыз мүліктерді бөлуге ешқашан кедергі де, бөгет бола алмайды. Дегенменен, бөлініс несиелік келісімшарт бойынша ортақ міндеттемеге жатады.
Несиені ресімдеу кезінде оны алуға екінші жұбайдың келісімі міндетті түрде керек, болмаса, егер сотта екінші жұбайдың ешқандай келісімінсіз несиенің алынғаны жан-жақты дәлелденсе және де ол жанұяның нақты қажетіне жұмсалмаса, онда несие алған жұбайдың қарызы болып танылады.
Ипотекалық жылжымайтын мүлікті бөлудің екі нұсқасы бар:
1 нұсқа. Тел қарыз алушылардың ортақ жауапкершіліктерін несиенің тиісті нақтылы бөлігін өтеп жабу үшін жұбайдың әрқайсысына ауыстырумен несиелік келісімшартқа жұбайлар өзгерістер енгізеді, бірақ, бұл тірліктердің барлығы, бүкілі банкпен міндетті түрде келісіліп жасалады. Сонымен бірге жұбайлар несиелік шартқа қосымша келісімге қол қояды.
Тел қарыз алушының ынтымақтастық міндеттемесі кезінде қарыз өтеуді қай борышкерден талап етуді таңдауға банктің құқы бар.
Алайда, банктердің тәжірибесінде кей кезде ынтымақтастық несиені екі жеке адамның атына қайтадан ресімдейді, егер де ол несиелік мекеменің несиелік саясатына сәйкес келсе.
2 нұсқа. Жұбайлардың бірінің атына несиені қайтадан айқын ресімдеу. Мұндай келтірілген жағдайда екінші жұбай ипотеканы төлеу бойынша міндеттемеден де босатылады, дегенменен, сонымен бірге ол несие арқылы иеленген пәтерге талаптану құқынан айырылады. Банк несиелік келісімшартқа өзгерістер жасауға келіскен жағдайда, несие атына қайтадан ресімделетін борышкердің төлемге қабілеттілігін дұрыс, жөн, түзу деп те тапса, немесе несиелік келісімшарт бойынша басқалай аманат ұсынылса, аталған нұсқа проблеманы сөзсіз мықтап шеше алады.
Неке шартын жасаңыздар
Сіздің «ұзақ және бақытты өмір сүруіңіз» расында соншалықты жүзеге де асатынына ешкім де ешқашан да жүз пайыз кепілдік бере алмайды, барлық қолайсыз кезеңдер туралы ертерек және мүмкіндігінше неке жасалғанша, кімнің қандай құқы бар екені түсінікті жазылатын неке келісімшартын құруға юристер ақыл-кеңес береді.
Неке шарты біз үшін жаңалық емес, бірақ, ол әзірге күнделікті құбылыс та емес. Ол 1998 жылы 17 желтоқсанда «Неке және жанұя туралы» Заңмен өмірге енді. Неке шарты некеге кірген тұлғалардың немесе некедегі және (немесе) оның бұзылғандағы жұбайлардың мүліктің құқы мен міндеттемелерін анықтайтын жұбайлардың келісімі болып танылады.
Жанұя мен некенің мәселелерін түбегейлі шешетін юрист, «Бракоразвод.kz» жобасы мұндай келісімдердің өмірде көптеп кездесетінін растайды. Оны жасасуға, көбінесе жан-жақты жетілген, жоғары дәрежедегі адамдар, сонымен қатар тағдыр айдап, некеге қайтадан тұрған азаматтар барады. Ренат Кадыров неке келісімшарты ажырасуға апармайды, керісінше, оны болдырмауға әрекет ететініне сенімді.
Юристің айтуынша, неке келісімшарты сіз ғайыптан кенет ажырасып қалсаңыз, мүлкіңізден айырылып қалмауға және неке кезіндегі иеленген заттарды жоғалтпауға сіз үшін кепілдік болады.
Заңның 41 бабында неке келісімшарты жұбайлардың қазіргі бар, сонымен қатар келешектегі мүліктеріне де қатысты да жасалатыны түсінікті жазылған. Мысалы, егер де келешекте мүлік бірлескен түрде иеленілсе немесе пәтер сыйлыққа болмаса мұралыққа алынса.
Неке келісімшарты нақтыланып жасалып болғаннан кейін әділет органдарында тіркелуі тиіс. Егер де оларға өзгерістер енгізілсе — олар да міндетті түрде тіркелуге жатады. Келісімшартта көп мәселелерді реттеуге болады: өзара тіл табысу барысында құқықтар пен міндеттемені анықтау, бір-бірінің табысына қатысу әдістері, неке бұзылған жағдайда жұбайлардың қайсысына мүліктің берілетінін анықтау, сонымен қатар неке келісімшартына балалардың мүліктік жағдайларына қатысты басқа пунктерді кіргізуге болады. Бірақ, бұл құжатпен сотта дауласуға болады.
